Fuat Köprülü

F uad Köprülü! Bu adın Türkiye'de bilim tarihini bilen bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının üzerinde yaratacağı etkiyi burada sözcüklere dökmek çok zor. Fuad Köprülü, Türkler’in bu yüzyılda yetiştirdikleri en büyük bilim adamlarından biri, kanımca da en büyüğüdür. Anadolu Türklüğünün bin yıla yaklaşan tarihine Köprülü'ye rakip çıkar mı diye şöyle bir dönüp baktığımızda -tüm insanlık tarihinde rakibi çok az olan Mustafa Kemal Atatürk'ü bir kenara koyarsak- ne kendi atalan Köprülü Mehmed Paşa ve Fazıl Ahmed Paşa'nın, ne de Anadolu Selçuklu ya da OsmanlI Devletleri topraklarında yetiş19 miş herhangi bir başka insanın (evet, bu karşılaştırmaya Fatih Sultan Mehmed de dahildir!) Fuad Köprülü ile insanlığa etki konusunda boy ölçüşebilecek başarıların sahibi oldukları görülür. Bu başarıyı tek bir tümcede özetlemek gerekirse, Fuad Köprülü, Türkiye'de yaşayan insanlara bilimsel yöntemi öğreten kişidir denebilir. C umhuriyet tarihinde Atatürk'ten sonra Türk aydınlanmasının en etkili devlet adamı olan Haşan Âli Yücel'in Köprülü'nün öğrencisi olması hiç kuşkusuz bir rastlantı değildir. Tamamen kendi kültürümüzün bir ürünü olan Köprülü, Türkiye dışında hiçbir eğitim görmemiş ve Türkiye'de hiçbir yabancı hocadan feyz almamış olmasına karşın, tüm uygar dünyanın önünde saygıyla eğildiği büyük bir bilim adamı olmuştur. Onbeş yaşında yayımlamaya başladığı yazıları, ölümünde 1500 maddeyi aşan bir bibliyografya oluşturan Köprülü, hiçbir zaman fildişi kulesinde yaşayan bir entelektüel olmamış, bilimde aldığı merhaleleri halkıyla paylaşmak için hem hocalık hem de yazarlık çalışmalarına önem vermiş, inandığı özgürlük, çağdaşlık ve demokrasi idealleri uğruna modern ve özgür politika gelenekleri hemen hiç olmayan ülkesinde politikanın bulanık ve girdaplı sularına korkusuzca atlayarak ününü ve kişiliğini tehlikeye sokmaktan çekinmemiştir. Başarıları kadar başarısızlıklarını da açıkça halkına anlatan Köprülü, 1946 yılında kendi elleriyle kurduğu Demokrat Parti'nin kuruluş ideallerinden saparak ülkesini ve halBütün Dünya» Temmuz2001 kını karanlığa sürüklediğini görünce, hiçbir siyasi ikbal beklemeden onun aleyhinde halkını uyarmaktan geri durmamak büyüklüğünü göstermiştir. Bağımsız ve eleştirel düşünce konusunda modern Türkiye tarihinde -Atatürk yine karşılaştırma dışı tutulmak koşuluyla- Köprülü'nün bir eşini daha bulmak çok güçtür. O kadar ki, doğru bildikleri uğruna bizzat Atatürk'e karşı gelmekten çekinmemiş, sonunda onun tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne milletvekili olarak davet edilerek dürüstlüğünün ve bilginliğinin bizzat bu büyük dahî tarafından takdir edildiğini görmüştür. Günümüzde Fuad Köprülü adı ülkemizde ne yazık ki genellikle Demokrat Parti - Halk Partisi kutuplaşması çerçevesinde anımsanır ve hatta kimileri onu Demokrat Parti'nin temsil ettiği gericilik cereyanlarını hortlatan hareketlerin ortağı addeder. Bunun ne kadar yanlış olduğu Köprülü'nün özellikle 1957 yılında Demokrat Parti'den ayrıldıktan sonra 1958 seçimleri için yaptığı konuşmalarda görülür.

---